Aan het Rapenburg in Leidenstaat de Haanstra-school. Op het bord boven de deur staat op een plaquette te lezen: ‘W. Haanstra, 1841 – 1925, hervormer van Neerlands Bewaarschool. Wezen zijn dankbare leerlingen’. Daarbij nog een portret van Haanstra en 2 leerlingen. Maar Haanstra was eigenlijk een fröbelaar.
Bewaarschool Haanstra
Haanstra stichtte in de 19e eeuw een bewaarschool in Leiden, de voorloper van de huidige kleuterschool. Zijn uitgangspunt was dat kinderen niet alleen kennis moesten opdoen, maar dat er ruimte moest zijn voor de spontane ontwikkeling van het kind. Hij hield niet van het leersysteem van voordoen en nadoen. Je kon kinderen ook zelf zaken laten ontdekken, vond hij.
Kweekschool Haanstra
Door deze vernieuwende onderwijsvorm, ging Haanstra ook zelf zijn kleuterjuffen opleiden. Dat deed hij in de Kweekschool aan de Vliet, waar nu appartementen in zijn gemaakt. Zijn beroemdste ‘kleuterjuf in opleiding’ was ongetwijfeld Mata Hari. Toen zij echter verliefd werd op Haanstra, of Haanstra op haar (daar zijn de meningen over verdeeld), is zij van school gehaald of gestuurd. Zij is toen exotisch danseres geworden en in de 1e Wereldoorlog door de Fransen voor een vuurpeloton gezet en gedood, omdat zij een Duitse spionne zou zijn.
Haanstra fröbelaar?
Haanstra had zijn onderwijsmethode gebaseerd op de ideeën van Friedrich Fröbel (1782 – 1852), een Duitse opvoedkundige. Fröbel hield de kleuters bezig met allerhande zelfbedachte werkjes die hij leerzaam achtte. Papiervouwen was volgens hem een uitstekende methode om de kleuters te laten kennismaken met structuren. In 1840 hernoemde hij zijn school in ‘Kindergarten’, een tuin van kinderen voor kinderen, opdat de kleintjes maar mochten groeien als kool. Bijna iedereen kent het werkwoord dat van zijn naam is afgeleid: ‘fröbelen’. De mooiste definitie die ik daarover tegenkwam luidt: ‘vrijblijvend creatief bezig zijn’. Mijn kleindochter noemt het gewoon ‘knutselen’. In Leiden is in 1901 een Chr. Fröbelschool opgericht aan de Oude Rijn. De gevelsteen staat nog steeds op dit inmiddels gesloten schoolgebouw.
Tekst en foto’s: Willem Hogendoorn