Tijdens een rondleiding door Leiden wordt er wel eens aan mij gevraagd waar de achternaam van Jan Steen naar verwijst. Om één mysterie maar meteen te ontrafelen: Jan Steen kwam niet uit de steentijd. Deze dateert van ver vóór onze jaartelling en Jan Steen is in 1626 in Leiden geboren. Maar zijn naam heeft wel met ‘stenen’ te maken. Jan woonde en werkte naast de Gekroonde Liefdepoort aan de Langebrug in Leiden.
Steenschuur Leiden
Even vooraf: Het Steenschuur (en het Rapenburg) zijn de oudste grachten van Leiden, gegraven in de 13e eeuw als eerste verdedigingsgracht. Het Steenschuur is vermoedelijk vernoemd naar een schuur waar stenen lagen opgeslagen voor de bouw van het Gravensteen. Stenen waren in de tijd erg duur. Het kwam zelfs voor dat rechters bij een overtreding een boete gaven van 1 steen. Van dat geld werd dan een steen gekocht, die werd gebruikt voor de bouw. Daar komt de uitdrukking vandaan ‘een steentje bijdragen’. Men woonde in die tijd in huis van hout. Had je al een stenen huis, dan was je ‘steenrijk’. Had je geen geld voor een houten huis, dan woonde je op straat en was je dus ‘straatarm’. ‘Steenrijk en straatarm’ is nu een succesvolle tv-serie.
Jan Steen
Bij zijn geboorte in Leiden heette Jan Steen nog Jan Havickszoon (naar zijn vader Havick). Pas later is de toevoeging ‘Steen’ daarbij gekomen. Hoe kwam dat? Leiden breidde in die tijd snel uit en er kwamen steeds meer Jannen, waarvan de vader Havick heette. Dat werd dus verwarrend met al die Jan Havickszonen. Om duidelijkheid te scheppen moest er een toevoeging komen. Rembrandt Harmenszoon woonde bij de Rijn, dus werd hij Rembrandt (Harmenszoon) van Rijn genoemd. Jan Havickszoon woonde in de buurt van het Steenschuur. Zeer waarschijnlijk komt daar Jans toevoeging van Jan (Havickszoon) Steen vandaan.
Schoonvader Jan Steen was ook een Leidse kunstschilder
De schoonvader van Jan Steen was de landschapsschilder Jan van Goyen (1596 – 1656). Deze werd geboren in de Schoolsteeg in Leiden, waar een gevelsteen met zijn naam en handtekening de muur van zijn geboortehuis siert. In 1649 trouwde Jan Steen met zijn dochter Grietje en 2 jaar later werd hun eerste kind, Thaddeus, geboren.
In het pand op de rechterfoto heeft lange tijd het oudste café van Leiden, de Spijkerbak gezeten. Sinds 2020 is dit café ‘Van Goyen Jeneverhuis’ gaan heten, wat op de uithangborden te zien is.
Warmond
Jan Steen heeft niet altijd in Leiden gewoond. Hij woonde bijvoorbeeld 5 jaar in Warmond. In 2008 is een bronzen buste van hem onthuld tegenover de Jan Steenlaan 36 in Warmond, het huis waar hij woonde. De buste is gemaakt door Leidse beeldhouwer Jeroen Spijker. De buste staat afgebeeld boven deze column.
Tekst en foto’s: Willem Hogendoorn