Als ik in mijn kennissenkring de naam ‘Piet Paaltjens’ laat vallen, dan zijn de reacties meestal: ‘wel eens van gehoord’. Als ik dan zeg dat hij een standbeeld heeft in Leiden, dan word ik meestal wazig aangekeken met gefronste wenkbrauwen en de vraag: ‘een standbeeld?’ Nou ja, Piet was lui en was erbij gaan zitten, dus misschien is het beter om het een ‘zitbeeld’ te noemen.
Piet Paaltjens is het pseudoniem van de dichter en predikant François Haverschmidt. Hij werd in 1835 in Leeuwarden geboren en ging in Leiden theologie studeren. Bij zijn zoektocht naar een studentenkamer kwam hij uit op de Hogewoerd. Zijn huisbaas was een ‘doodbidder’. In die tijd was er nog geen telefoon, en daardoor moest een doodbidder een bericht van overlijden overbrengen aan de familie. Op een gevelsteen aan zijn studentenkamer op de Hogewoerd 63 kunnen we zien hoelang hij daar gewoond heeft: 6 jaar (1852 – 1858).
Zijn bekendste gedichten staan in het boek ‘Snikken en grimlachjes’ uit 1867, dat een goed beeld geeft van zijn leven als student. Piet was depressief en zijn ‘wrange’ gedichten hielpen hem om hier mee om te gaan door dit van zich af te schrijven. Ook in Leiden komen we gedichten van hem tegen.
Op de hoek Hooigracht – Nieuwe Rijn lezen we op de gevel deel 1 van zijn gedicht ‘Immortellen’. Dit gedicht is in 1987 daar geplaatst door de politieke partij ‘Leiden weer Gezellig’ en Minerva.
Op de buitengevel van het Leidse Restaurant ‘Het Haagsche Schouw’ kunnen we deel 2 lezen:
Op ’t hoekje van de Hooigracht
En van den Nieuwen Rijn
Daar zwoer hij, dat hij zijn leven lang
mijn boezemvriend zou zijn.
En halverwegen tusschen
De Vink en de Haagsche Schouw,
Daar brak hij, zes weken later zoowat,
Den eed van vriendentrouw.
Sociëteit Minerva
Piet Paaltjens was lid van de oudste studentenvereniging in Leiden, Minerva. Hij verbleef vaak in de sociëteit daarvan aan de Breestraat. Veel van zijn gedichten gingen over het studentenleven, waarbij Minerva een veelvoorkomend thema was. Om hem te eren heeft de Sociëteit een portret van Paaltjens geplaatst aan de zijkant van het gebouw in de Vrouwensteeg.
Het motto van Minerva is:Virtus, Concordia, Fides (Deugd, eendracht en trouw).
Studenten uit het jaar 1949 hebben ter gelegenheid van hun 60e verjaardag in 2009 een deel van de lofrede van Paaltjens hierover uit 1889 boven zijn portret op dezelfde muur laten aanbrengen.
Virtus, kracht, deugd, den grondslag van ’t gebouw
Concordia, die allen bindt tezamen
En Fides – lest maar best – onschendbare trouw:
Houd vast die drie, en gij leeft eeuwig. Amen.
Triest einde.
Na zijn studietijd verliet hij Leiden en werd Haverschmidt predikant. Het ging echter niet goed met hem, hij ging steeds meer lijden aan depressies. In 1894 pleegde hij zelfmoord. Leiden is hem echter niet vergeten. Met een gevelsteen, 3 gedichten, een portret en zelfs een stand- of zitbeeld komen we hem nog regelmatig tegen in Leiden.
Tekst en foto’s: Willem Hogendoorn